آزربایجان تورکجه سی بوگون و ساباح

یونس شاملی
آزربایجان تورکجه سی، گونئی ده، و بو دیلده تحصیل سیستمی اوزون زاماندا اولماماسی و بو دیلین همین دوورده هر طورلی آیری سئچگییه معروض قالماسی، دئمه ک اولور کی بوگون بو دیل اؤلوم حالیندادیر. فارس سؤزلرینین (کلمه لرینین) دیلده یئر آلماسی و دیل یالنیز شفاهی سویه ده ایستفاده اولونماسی اوچون چوخ گرگین (وخیم) حالدادیر. بونا گؤره دیلین ادبی و اوستون سویه یه قالدیرماسی، البته کی بو دیلین تحصیل سیسته مینه داخیل اولماسینا دایانیر. آزربایجان تورک ادبیاتی نین گئنیشله ندیریب و یا اونو درینله شدیرمک، او دیلی آنا تولو (ایستانبول) شیوه سینه چئوریمک دئمک دئیر. دیل حاقیندا درینله شمک خالقیمیزین گونئی آزربایجان دا تورک دیلی نین اینکیشاف ائدیلمه ضرورتلریندن خبروئریر. اگر سه آزربایجان تورکجه سی گونئی آزربایجان دا بیر آکادامیک سویه یه قالدیریلیرسا، دوغوردان دا آناتولی تورکجه سی ایله آزربایجان تورکجه سی آراسیندا، او قدر ده کی ظن ائدیلیر، مسافه یوخدور. فارسی دیلی ایله دری دیلی نین آراسی و یا سوئد دیلی ایله نوروئژ دیلی نین آراسی کیمی او قدر ده اوزاق دئیر. 


بیرده تورکیه ده ایشله نن دیل ایله آزربایجاندا ایشلنن دیلین، تاریخی باخیمدان دا بیر بیرینه چوخ یاخین دیرلار. آنا تولی (ایستانبول) تورکجه سی اوغوز تورکجه سینده دیر و آزربایجان ائلی لری ده اوغوز ائللرینه داخیل تورکلردن ساییلیرلار و بو خالقین دیلینین اساسی دا اوغوز تورکجه سی دیر. سونرالار تورک ائللرین دن بیر آیرسی، قیپچاق تورک لری آزربایجانا کؤچموشلر و آزربایجان دا، اوغوز لهجه سینه تاثیر بوراخیب و آزربایجانین تورکجه سی اوغوز و قیپچاق لهجه لرینین بیرلیگیندن اولوشموشدور. بو تاریخه باخارکن آزربایجان تورکجه سی ایله آناتول تورکجه سی بیری بیریندن ائله ده کی بعضا سویله نیر اوزاق دئیلدیر.

منجه بو آرادا بیر اؤنملی مسپله وار. اودا بو کی تورک دیلینین مکتوب و یا یازی شیوه سی تورکیه ده و آزربایجان دا بیر بیریندن چوخ اوزاق دوشمه مه لیدیرلر، سوئدجه ایله نوروئژجه کیمی و یا دری ایله فارسجا کیمی. بونلار بیر بیرین یاخشجا آنلایرلار و یاخشی جا بیر بیرنین کتابلارین دا اوخویاربیلیرلر. بو تجربه باخاراق، منجه بیزیم یازی دیلیمیز آنا تولی تورکجه سی نین یازی شیوه سی ایله چوخ مسافه سی اولمامالی دیر. بو ساحه ده بیر مثبت یؤنو، نمونه اولاراق، ایضاح ائتملی یم.  ساباح بیر کیتاب آزربایجاندا نشر اولاندا و تورکیه ده او کیتاب ساتیلیب، اوخونسا، آزربایجان تورکجه سینده یازیلان کیتابلار تورکیه ده ده ساتیلب و بو واسیطه ایله آزربایجان تورکجه سینده یازیلان کیتابلارین ساتیشی نین قالخماسی، و آزربایجان تورکجه سینده یازیچی لارینا کیفی شرایط یارانیب اونلارین گله جک ایشلرینین داها  پروفشنال اولماسینا کؤمک ائده بیلیر. بو ایسته یه قارشی ایستالین ین آزربایجان تورکجه سینده حرفلری کیریله چئویرمه سی ایدی. بو سیاست آزربایجان تورکجه سینده یارانان اثرلرین قاپیسین ترکیه یه باغلیردی و تورکیه نین اوخوجولارینادا آزربایجان یازارلارینین اثرلرینین اوخوماسینادا قاپیلار اؤرتولوردی. بو سیاست هم تورک خالقیلارینین بیر بیرینده آیری و اوزاق قالماسی و همده ادبی ساحه ده انکیشاف و گلیشمه سینه بیر جیددی انگل تؤره دیردی. ایران دا بو سیاست، تورک دیلینه قاداغان قویماقلا عمله گئچیر. آیری دئیش له ایران دا یاشایان تورکلر، اؤز دیللرینده ادبی اثر یاراتما شرایطین الدن وئرمیشلر و بیر باشاقا طرفدن تورکیه و قوزئی آزربایجاندا یارانان ادبی اثرلری هر ایکی طرفده اوخویا بیلمه یب و بو پروسس خالقیمیزین فارسلاشماسینا داها چوخ سرعت وئریبدیر.حال بو کی ایران دئولتی بوگون هم افغانیستانین و هم تاجیکستاندا درسلیک کیتابلارین چاپ ائدیلمه سین  اؤز عهده سینه آلیر و همان ایران افغانیستان و تاجیکستاندا فارس کولتورونون ایلرله مه سینه جیدیجه سرمایا یاتیردیر. ‍‍‍امما تورک خالقلاری بیر بیریندن ایری و اوزاق قالمالیدیرلر! آمما بیزیم خالق اؤز دیلینده یازیب- اوخوماغا قاداغان قویوب و بیزیم میللتی هر گون، گئچن گوندن آرتیق آسیلمه و اریتمه یه طرف آپاریر. بو شرایط ده بیزیم یازیچی و یا فعالاریمیز آزربایجان شیوه سی ایله آناتولی شیوه سین بیربیرینین قارشیسینا قویوب بو حاقدا موباحیثه ائتمه لری چوخ گولونج  و اوتانج وپریجی بیر ایش دیر. 


ز یا ‌ذ؟
آزربایجان تورکجه سی نین عرب کؤکنلی حرف لری ایله یازاندا "ز" حرفی ایله و یا "‌ذ" حرفی ایله یازیلماسی آیدین دیر. آرتوقرافی سمیناریندا که بیر نئچه ایل بوندان اول دوکتور جواد هئیت ین باشلیغی ایله قورولدو، بو سمیناردا آیدینلاشدی کی آزربایجان تورکجه سینده یالنیز بیر "ز" سسی وار و اودا "ز" حرفی ایله گؤستله ریلیر. بونا گؤره بیز آزربایجان سؤزونو عرب کؤکنلی الیف بادا "ز" حرفی ایله یازمالییق و اؤز کتبی ادبیاتی میزی  فارس ادبیاتیندا کی آزربایجان سؤزون "ذ" حرفی ایله یازارلار آیریتیر و تورک ادبیاتینین مستقل حرف لرقازانماسی و حاکیم دیلدن آرا آچماسی ایله سونوج لاندیرمالییق.  

20121025

[email protected]




Namn:
Kom ihåg mig?

E-postadress: (publiceras ej)

URL/Bloggadress:

Kommentar:

RSS 2.0