دولت فدرال از ترکیب تعدادی از دولتهای داخلی و ایالتی شکل میگیرد و مقصود از آن تقیسم پارالل قدرت سیاسی و مداخله نزدیک مردم در مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. اما دولت کنفدرال از نزدیکی و اتحاد دولتهای مستقل شکل میگیرد و هر واحد سیاسی نسبتا مستقل عمل میکند و مسئولیت دولت کنفدرال در مواردی است که دولتهای متحد به توافق رسیده اند. تفاوت اساسی میان نظام فدرال و کنفدرال در استقلال عمل واحدهای سیاسی تشکیل دهنده آن است.

طرح تشکیل یک دولت کنفدرال در بعد از جمهوری اسلامی ایران از دو جهت دارای ایراد است. یکی از این ایرادات علت اصلی تکوین دولت کنفدرال است. به بیان دیگر یک دولت کنفدرال از ترکیب دو یا چند دولت مستقل بوجود میآید. شرایط ایران و وضعیت خلقهای غیرفارس در آن از تشکیل یک دولت کنفدرال بسیار فاصله دارد. چون خلق های غیرفارس دارای دولتی نیستند که با تکیه به آن قدرت دولتی برای تاسیس یک دولت کنفدرال در ایران گرد هم آیند. در کشوری چون ایران که خلقهای غیرفارس تاکنون نتوانسته اند هویت اتنیکی و زبان ملی خود را در کشور به تثبیت برسانند و به حقوق اتنیکی در داخل ایران تبدیل کنند چگونه میتوانند در هیبت یک دولت مستقل به تاسیس نظام کنفدرال در ایران نزدیک شوند؟ علت دیگری که شعار کنفدرال برای ایران را زیر سوآل میبرد بی قدرت مطلق خلق های غیرفارس در کشور ایران است. به بیان دیگر هنوز خلق ترک و یا خلق کرد و یا خلق عرب و دیگران دارای هیچ قدرت سیاسی نیستند چگونه میتوانند شعار تشکیل دولت کنفدرال را بدهند که از در هم آمیزی دولتهای نسبتا مستقل شکل میگیرد؟ و به همین دلایل فوق نیز هست که شعار استقلال خواهی در میان جنبش های سیاسی خلقهای غیرفارس نیز شعاری فراتر از کنفدرال و مطالبه ایی فراقانونی و افراطی است. 

به همین سبب، فدرالیسم مناسب ترین شعار برای تاسیس یک نظام غیرمتمرکز در ایران است. تاسیس فدرالیسم در ایران به تفکیک مرزهای سیاسی در داخل ایران، به رسمیت شناختن هویت اتنیکی و حقوق زبان و اداره مناطق ملی توسط خلقهای غیرفارس میگیردد و بدین وسیله در کشور چند ملیتی ایران دولتی مولتی اتنیک و یا فرااتنیکی از نظر حقوق شهروندی شکل میگیرد و با تکوین جمهوریهای داخلی توسط خلقهای ساکن در آن، حقوق سیاسی شکل و شمایل دمکراتیک و قانونی به خود میگیرد و مجالس جمهوریهای داخلی قدرت قانونگذاری پیدا میکنند و دولتهای محلی سیاست های خود را در مناطق خود به اجرا میگذارند و بدینوسیله حقوق برابر اتنیکی حقوق برابر سیاسی در قانون اساسی کشور تثبیت میشود و از آن به بعد است که ترکیب و ساختار سیاسی معین شکل و شمایل دولت سراسری و یا فدرال را تعیین میکند. به مراتبی که جمهوریهای داخلی بتوانند قوانین بیشتری را  در ارتباط با استقلال عمل خود بگذرانند ایران به سوی یک کشور کنفدرال حرکت میکند و اگر چنین توانایی وجود نداشته باشد کشور فدرال به حیات خود ادامه میدهد.

شعارها به معنی عملی شدن آنها نیست. شعارها اگر فراتر از توانایی عمل خلق مان باشد میتواند بسیار زیانبخش نیز باشد. بنابراین بایستی افراط گرایان و ایدآلیست ها  بدانند که شعارهای غیرواقعی و غیرعملی آنها به اتحاد داخلی خلق صدمه میزند و نیروی داخلی برای انجام اصلاحات و رفرمهای دمکراتیک را با موانع جدی مواجه میسازد.

شعار مرحله کنونی در ایران برقراری نظامی غیرمتمرکز از نوع "فدرالیسم مناطق ملی" است. اگر این ایده توانایی اجرایی شدن نداشته باشد بایستی به دمکراتیک بودن و غیرمتمرکز بودن نظامی سیاسی در ایران تاکید کرد و از این طریق گامی در راستای نظام فدرالی و دمکراتیک برداشت.

2018-12-29

ایشیق سؤنمز:
سورقو: ایران اوچون فئدرال، یوخسا کونفئدرال بیر سیستیم اوزره نه دئمک ایستردینیز؟

جاواب: فئدرال و کونفئدرال ایکی بیربییرلریندن فرقلی و مختلیف سیستیم ساییلار. فئدرال بیر دؤلت ایالتلره بؤلونر، ایالت و ولایتلره دیل و مدنیت آزادلیغی وئریلمه سینه باخمایاراق  بو ایالتلرده  و ولایتلرده کئچمیشدن سوره گلن ویا مصلحتی اولاراق هر هانکی بیر دیلین  مونوپول (تک حاکیم دیل) قالماسی قورونار  و زامان آخاریندا ایالت و لایتلرده کی انسانلار اؤز دولانیشلاری و راحاتلیقلاری (ایش شانسی، ....)  اوچون حاکیم و اورتاق دیله تسلیم اولار. دئمک، باشقا دیل و مدنیتلر محلده اؤز اوتوریته لرینی ساخلاماقلارینا باخمایاراق زامان آخاریندا سیاسی نفوذ باخیمیندان محلده کی دیل و مدنیتلر تجریده اوغرایار.

کونفئدرال ایسه مستقیل دؤلتلرین بیرلشمه سی ساییلار. بو اساسدا هر بیر دیل،  دانیشیلان توپلوم ایچینده و بو توپلوم اولوشدوردوغو دؤلتین رسمی دیلی ساییلار. بو دؤلت بوتون ایشلرینده مستقیل ساییلار. کونفئدرال دؤلتین عضولری هرزامان کونفئدرال دؤلت بیچیمی و فورماسی اولوشدورموش دؤلتلری ترکیبیندن چیخماق حاقینا مالیک اولار. دئمک، اداره چیلیک باخیمیندان مرکز آنلاییشی دئیه بیر آنلاییش اولماز. یالنیز کونفئدرال دؤلتلری اولوشدوران دؤلتلر سیاست ایجابی اولاراق بو کونفئدرال یاپی و قورولوش یارادار. بو قروم و قورولوش بو دؤلتلرین منفعتیندن  یولا چیخاراق بو دؤلتلرین هامیسی نین چیخارلاری و وطنداشلاری نین خوش یاشاییشلاری اوچون بیر کونفئدرال سیستیمی ائشیگه دوغرو تمثیل ائدر.  دئمک، کونفئدراسیون بو دؤلتلری و اونلارین قوروملارینی  بیر آرایا گتیران بیر چاتی اؤرگوتو (بیر چتر آلتینا آلان تشکیلات) ساییلار.