اورتا دوغو، خاریجی موداخیله و گونئی آزربایجانین دیرنیشی

یونس شاملی

سون زامان دا فارس دیلینده یازدیغیم مقاله (شیوه برخورد جنبشهای ملی با بخشهای مختلف منتسب به ملت فارس کدام است؟) حاقیندا موباحیثه لریمیزده، اکبر بئی نعیمی بعضی فیکیرلرین ایره لی سوردولر و من ده اؤز بزاعتیم جا دانیشیلام مسئله حاقدا اؤز فیکیرلریمی ایضاح ائتمه یه چالیشدیم. آشاغیدا، اکبر بئی نعیمی نین فکیری و سونرادا منیم ایضاحاتیمی اوخویابیلرسینیز.

 

اکبر نعیمی:

یونس به-ی مقاله نیزده گلن فورمت ؛ سؤزسوز دیپلوماسی باخیمیندان بیر چیخیش یولودور. بو اوزدن اللرینیزه ساغلیق و یورولماسین دئمه لییم نییه کی اورتادا اولان قارانلیقلارا ایشیق یولو آختاریب سینیز . من بو دردی احساس لا پایلاشماق دا باشقا ماتریال لاری دا آرایا گتیرمک ایسته میشم . بیز کی چیخیش یول لارینا دوشونوروک , نه یاخشی کی بئله نچی فاکت لاری نظرده آلاراق بیرآزجادا فرق لی دوشونه ک . دیپلوماسی بیر ایلیشگی دیر نئجه اولدوغونا سیال باخمالی ییق . ( بو گون آمئریکه ن بیرله شمیش دئولت لرین-ین باشقانی دئموکرات دیر و دئموکراسی نی یایین لاشدیرماق آدینا نوبئل باریش اؤدولون ده سینه سینه آلیب دیر. حال بو کی بو گون خاورمیانه اود پوسگورور . عرب لرین یازی " باهاری " اؤز میللت لری-نین الیله دگیشیلسه ده , ایراده باتینین ایراده سیدیر . بو ایراده نئچه یوز مین اینسانین جانینی تام وحشی لیک ایله آلیب دیر . نئچه میلیون اینسانی یاشاییشیندان ائله ییب و نیفرتی سون درجه یه چاتدیریب . بوردان بری نئچه نسیل لر کئچسه ده اورالاردا نیفرت هله لیک دوغاجاق . حال بو کی دئموکراسی نین تعریف لرده گتیردیگی بو دئییل . گرچک بودور : باتی-نین گوجو وار و بیر تومن هزینه سینه نئچه مین آلمالی دیر .باتی بو اؤلکه لرده نیفرتی دوغوزدورور . نییه کی تولید ائله دیگی سیلاح لار ساتیلمالی دیر . و آلتئرناتیولری-نین الیله طبیعی ثروت لر تالان اولونمالی دیر . ائله چین و روسییانین سیاسیت لری بوقونودا باتی دان نئچه قات دا آرتیق گؤرونور . آنجاق باتی باریشا دوغرو تانیتدیریلیب دیر حال بو کی خاورمیانه ده باریش یئرینه نیفرتی وئریر ) . بیلیرسیز ! او یئرده کی نئچه یؤنلو باسقی وار داها مفهوم لارین نه اولدوغو الدن چیخیر . باسقی نی یارادان مفهوم لاری دوشونمک ایسته مه ییر . نییه کی گوجو وارو و گوجو اولاراق دا هدفی وار. ایران دا آسیملاسیون نئچه میللت لی یاشایان یئرلرده رئژیمین طرفیندن هله لیک سوره جک و دئموکراتیک ایران آدی آلتیندا فارس مئحورلی مودعی اوپوزوسیون لار بونو گؤره رک و بیله رک دینمه یه جک لر . یوخسا بیر بیانیه تاپاق بو آسیملاسیونا سون قویماغا دوغرو . دئدیگیم فاکت لار نئچه میلیون اینسانین یاشاییشی ایله دویون له نیب و نهایتی سورعتله داوام وئریلن آسیملاسیون دیر . دئمیرم هر نه یه ایده آل باخاق . ایده آل دئیه بیر شئیدن فاضیله مدینه سی و کومون یارانیب صیفر ایله - بیر اورتایا چیخار و بودا یعنی نیفرت و خوشونتین باش لانیشی . آنجاق نیسبی اولاراق دا دوغال دوشونمه لییک . بیز گوجله نمه لی ییک و اوردا کی گوجله نیریک گوجوموزه مالیک اولوب و اونو یاخشی یول لاردان قوروماغا دوشونمه لی ییک . یاخشی دئیدنیز! : حاق آلمالی دیر وئریلمه لی دئییل و بو کیلیشه لی سؤزه من ده بیرین آرتیریرام " حاق یاشامالی دیر - الده اولان گوجو ایله یاشامالی دیر " . هر حالدا یئنه ده یازدیق لارینیزا گؤره ساغ اولاسینیز دئییرم . نه یاخشی کی سیزلر وارسیز و یازیرسینیز .

 

یونس شاملی:

اکبر بئی نعیمی، نه گؤزل کی بیر بیریمیزی آنلاماغا چالیشیریق. بو ایش دواملی اولمالی دیر، یوخسا هئچ نه دن ملی حرکاتین ایچینده گرگینلیک،  آیریلیق و حتی آرخاینلیق سیزلیق یارانیر. دوز دئیرسیز کی فاکتلاری گؤزده آلمالییق. آمما سئچیلین یول خریطه سی، دایاندیغیمیز تاکتیک و ایستراتئژیلری بو یا او فاکتا دایاناراق یوخ، بلکه تمام فاکتلاری مورککب فورماسینین آنالیزیندن قایناقلانمالی دیر. بورادا دیپلوماسی دئدیینیز، مسئله نی هرطرفلی گؤرمک و او آچیدان یولا چیخماق معناسیندادیر. بونو بیر نئچه جومله ده یازماق اولماز، اما دئیرلر "عاقیل اینسانلارا ایشارت ده یئترمیش دیر".

 

سیز ایله بو آنالینیزده، اللخصوص بؤلگه سل آنالیزینیز و اورتا دوغو (خاورمیانه) حاقیندا ایفاده له رینیزله راضی اولمویاجاغام. قویون بیر آز ایضاح ائدیم. باتی نین (غرب ین) چیرکین و سؤمورگه چی تاریخی واردیر. آمما هر بیر پروبلئمی باتی نین بوینونا یخماق، سیاسی رئآللیق لارلا هر زامان اویقون دئیر. بیر طرفدن ده بوگونکو کؤره سللشمه دئورینده، هر بیر کیچیک و یا بؤیوک بیر دئولت، اه لین و قولون نه قدر اؤز بؤلگه سینده و یا تمام کؤره ده اوزالدابیلیرسه اوزالدیر. کیچیک دئولت لردن بؤیوک دئولتلره تک ایمکان داخیلینده بؤلگه نی و بین الخالق آلانینا تاثیر بوراقماق ایسته یرلر. دونیانین سیاسی بؤلوشمه سی ده اساسیندا بورادان قایناقلانیر و دونیانین پولاریزه اولماسی و سیاسی بولوک لارین برپا اولماسی دا بو نورم اساسیندا یارانیر. نه ایسه. سؤزو اوزالتماسام، بئله دئمه لییم کی، اورتا دوغودا پروبلئم لرین هامیسین باتی یارالتمایب یا یارالتماییر. اورتا دوغودا گئدن حوادیث بو بؤلگه نین سیاسی، اقتصادی و مدنی دورومونون عکس دیر. دئمیرم خاریجی قوه لرین الی یوخ ایمیش. آمما دئیرم کی اساس پروبلئم بو اؤلگه لرین ایچه ری دوروملاریندادیر.

 

سیزه بیر قیسسا نمونه گتیریم. افغانیستان و چکسلواکی هر ایکی سی بیر ایلده سویت لر طرفیندن حربی ایشغالا معروض قالدیلار. بوگون 30 ایلدن چوخ دور کی افغانیستان دا ساواش وار و حالن ده گله جک بو اؤلکه ده قارانلیق دیر. آمما چئکوسلاواک یدا نه اولدو؟ عجبا آمئریکا و باتی چئکوسلاواکی دا سوییتین قارشیسیندا ساواشماق ایسته میردیلر می؟ ایستیردیلر. آمما چئکوسلاواکی نین مدنیت و سیاسی دوشونوشو و اقتصادی سورجی حربی ساواشا گیرمه یه ایزن وئرمیردی. توپلوم ایله رله میش بیر توپلوم ایدی. بوگون چئکوسلاواکی حتی ایکی اؤلکه یه ده بؤلوندو، آمما بیرینین اورادا بورنوندان دا قان آخمادی!

 

سوآل بودورکی، عجبا بو ایکی اؤلکه، هارالاردا بیر بیری ایله فرقله نیردیرلر کی بو ایکی چوخ فرقلی وضعیت او اؤلکه لرده مئیدانا چیخدی؟ اساس فرق خارجی قوه نین مداخیله سی و یا موداخیله ائله مه مه سی دئیردی، بلکه اساس فرق بو ایکی اؤلکه نین تاریخی، سیاسی گئنیشمه سی، اقتصادی باخیمدان انکیشافی، دئیه فاکت گتیرمک اولور. بو ایکی اؤلکه نین کولتور و مدنی فرق لری ده بوگونکو وضعیتی ده یه رله ندیرمکده بیر جیدی رولو وارایمیش. خاریجی موداخیله مهم دور. آمما اساس دئیر. داخیلی وضعیت اساس دیر. بو داخیلی وضعیت دیر کی افغانیستان دا خاریجی موداخیله یه یول وئردی و چئکوسلاواکی دا خاریجی موداخیله یه یول وئریلمه دی.

 

ایندی اورتا دوغونون شرایطی ایچیندن قاینایب اؤزه چیخیر. ایسلامیزمین کؤکلری ائله بورالاردادی، گئریه قالمیش سیاسی دئولتلر، ویران اکونومی و گئریه قالمیش کولتور و مدنیت، هامیسی بورادا بیر آرایا گلیرلر و سونوج گؤردویوموز کیمی اولور.

 

ایجازه وئرین میصیر ایله پولونیانی (لهستانی) قیاس ائده ک. میصیرده خالقین قیامی، عرب بهاریندا، استیبداد یخیر و سونوجو دین چیلیکله، سکولار قوه لر اؤلکه نی یارایا بؤلوب و ساواشا گئچیرلر. دئمکراتیک سئچیم بئله بو شرایطی حلی ائده بیلمه دی. نیه کی چئشیتلی سیاسی قوه لر، فرقلی آماجلارلا اوراشیرلار. میصیر 90 ایلدیر بیر موستقیل اؤلکه دیر و 59 ایل بوندان اول میصیر جمال عبدالناصیر واسیطه سی ایله بیر دمکراتیک دئیشیکلیک باشدان گئچیریب. آمما باخین لهستانا، بوگون 20 ایلدیر سویت بیرلیینین اسارتینده آزاد اولوب و بو 20 ایلده یوز ایلین یولو گئدیب. سیاسی ساحه ده ایلرله ییب، اکونومی ساحه سینده گلیشمه ده و بویومه ده دیر. بو ایکی اؤلکه نی (میصیر و پولونیا) اوزون تاریخ لری ، و فرقلی پروسسلردن گئچمه سی و گلیشمه لری اولدوغونا گؤره بوگون شرایط لری ده دریندن فرق لرنیر.

 

بو قیسسا ایضاحیمدان بو سونوجو آلماق ایستیردیم کی، اورتا دوغو دا کی اؤلکه لرین گلیشمه مه سی، اورداکی چاتیشمامازلیق لار و گئنیش گرگینلیک لر خاریجی قوه لرین مداخیله سیندن قایناقلانمیر. باخمیاراق کی خارجی قوه لرده بو وضعیتین مئیداندا اولماسیندا روللاری واردیر. مئتود باخیمیدان دا اورتا دوغو و هر هانکی بیر اؤلکه نی  گلیشمه مه سین، خاریجی قوه لرین موداخیله سین اساس گؤتورورسک،(اللخصوص میصیر کیمی بؤیوک اؤلکه لر) او اؤلکه لرین تمام قوه لری، ایچه ری پروبلئم لرین حلینه چاره تاپماق یئرینه، اؤلکه نی گلیشدیرمک اوچون، بیر باشقا اؤلکه ایله ساواش دورومونا سفربر ائدیر. البته بو او دئمک دئیر کی خارجی موداخیله نی گؤزدن آتاق، آمما اساس و یاپی جهتیندن ایچه ری مسئله لر اوستون توتولمالیدیرلار. ایندی باخسانیز، ایران دئولتی، کره شمالی دئولتی، وئنوزئلا ده... بو مئتود ایله اوراشماقدادیرلار. و بو اؤلکه لرین سونوجو بللی دیر.

 

گونئی آزربایجانا دا گلدیکده، شرایطی نظره آلاراق، مسئله له ره هر طرفلی باخمالییق. بو معنادا کی بیزیم خالقیمیز و وطنیمیز بیرطرفدن ایران دئولتی نین استعماری اسارتینده دیر. گونئی آزربایجان داکی سیاسی دوشونجه و سیاسی حرکتلر بو وطنین و بو خالقین قورتولوشو و اؤز موقدراتینی تعیین ائتمک جهتیندن چالیشمالیدیرلر. بو بوگونکو اساس یول خریطه میزدیر. آمما بو اساس یول بیزیم گؤزوموزو آزربایجانین ایچه ری پروبلئم لرینه یوممامالیدی و پارالل بوگوندن گونئی آزربایجانین ایچری مسئله لرینه تمام عرصه لردی دققت یئتیرملی و ایمکان داخیلینده اونلارین حلی جهتیندن چابا گؤسته رمه لییک.

 

گینه ده گونئی آزربایجانا گلدیکده، تورک خالقی ایران دئولتینین آسیمیلاسیون سیاسیتیدن سارسیلیب، حتی دئیه بیله رم بؤلونوب، باخمییاراق کی آزربایجاندا یاشاییر، آمما بئین و دوشونجه تمامیله فارس دئولتینین قوجاغیندادیر. آسیمیلاسیون سوره جی گله جک آزربایجانیمیزا جیددی بیر پروبلئم دیر و ان آزی ایران دا فارس دئولتی نین آزربایجاندا بیر گوجلو قولودور. بو پروبلئم حتی میللی حکومتین دئورینده بئله بیر پروبلئم اولموشدرو، قالسین کی 64 ایل اوندان سورایا. بیز بو فاجعه وی پروبلئمی گؤرمه لییک. بیزیم آکتیویستلریمیزین بیر سیراسی بو پروبلئم لری زوراکیلیق لا حل ائتمه یی دوشونورلر. آمما مسئله ائله ده راحات دئیل دیر. بو پروبلئمین حلینه بوگوندن چؤزوم بولونمالی و حتی بوگوندن بیزیم پسیکولوژیک جهتدن ایستیفاده ائله دییمیز سیاسی دیل بئله بو چؤزوم ده اؤزون بولمالی دیر. باشقا حالد پروبلئم آرتیب و آزربایجانا بیر جیددی باش آغریسی اولابیلر. اونودماین کی ایران دئولتینین حربی قوه سین میللی حکومتین 1945 یخماق اوچون باغیرخانین دامادی رهبرلیک ائله میشدیر. بو هم اوتاندریجی بیر حال و هم بیزلر اوچون چون بؤیوک بیر درس دیر.

 

احساسی دیل، خالقینمیزین حرکاتیندا البته که ایستیفاده اولونمالی دیر و اویانیش سوره جینده بو دیل خالقیمیزین اویانمیان بؤلومونی آیاغا قالدیریر. آمما دیپلوماسی دیلی احساسی دیل اولاماز و اولمامالیدیردا. بورادا یالنیز عقلانیت، نئچه طرفلی گؤرمک، اوزاقلاری نظرده آلماق و بو فاکتلارا دایاناراق موناسیب تاکتیک و ایستراتئژی گؤتورمک دیر.

 

تورک میللتی نین یولو گونئی آزربایجان دا مورککب بیر سورجده دیر. ساده بیر یول اؤنوموزده دئیر، بلکه دئمک اولور کی چوخ بیر مورککب یول قارشیسینداییق.

2013/11/13

 موباحیثه نین دوامی...

اکبر نعیمی:

آمئریکا بیرلشمیش دئولت لرینین آوروپادا اوینادیغی رول لار :
• آشاغیدا گلن یازی ایکینجی دونیا ساواشین دان بو اله سئنتئر اولاراق آوروپادا سویوق ساواشین نئجه گئتمه سی و ها بئله آمئریکا بیرلشمیش دئولت لرینین ناتو قالیبنده اؤزونه سئچدیگی یولداشلاری آراشدیراجاق دیر .
ایکینجی دونیا ساواشی نین قورتولوشو ساواش دان قورتولان اؤلکه لرین ضعیف لنمه سی و ( ب.م. ت ) نین 1945 ده قورلوماسینا سبب اولور . بو آرادا ( ب.م.ت ) ایشه باشلاییرسادا سویق ساواشی گؤزونون اؤنونده گؤرمه یه مجبور قالیر .
سویوق ساواش اصلینده ایستالینین ادعاسی اساسدا ایکی جیبهه ده تعریف له نیلیر : 1- کاپیتالیزم 2- سوسیالیزم 
سویوق ساواشین دورولوغو آوروپادا , آرتیق جاسینا اوزه گلیر . نئجه کی 1946 دا : یونان دا اینگیلزه دایانان حؤکومت اؤز قارشی سیندا آلبانی – بولغاریستان و یوگوسلاوی یه دایانان سول لاری گؤرور و بو اوزدن¬ده یونانین ایچ ساواش لاری باشلاییر . 
ائله بو ایل شوروی , تورکیه نی باسقییا سالیب و اؤز کؤلگه سینه آلماق هدف له تورکیه نین تورپاق لارینا مالیکییت ایددیعاسی باشلاییر. 
1947¬نین اوکتوبور آیی , شوروی کومونیزم دفترلرینی , ایتالیا – فارانسا- رومانی و چئک ایسلوواکی ده اورگانیزه له شدیریر. 
شوروینین بو آت چاپمالاری و ایستالینین تهلوکه قرارلاری ائله بو ایل آمئریکا بیرلشمیش دئولت لرینین قرارلارین دا اورتایا چیخاردیر. پئرئزیدئنت تیرومن آمئریکا کونگئره سیندن ایسته ییر , یابانجی دئولت لرین قاباغیندا دایانان اؤلکه لره مالی یاردیم لاری تصویب ائله سین. و بو اساس دا تورکیه و یونان دئولت لرینه 400 میلیون دولار لیق یاردیمی طلب ائدیر. 
مارشال آمئریکانین خاریجی ایشلر ناظیری ده او ایل هاروارد یونیوئرسیته سینده بیلدیریر : " کومونیزمین داغیلماسی خوشونت له کی یوخ , بلکه ایقتیصادی ارتئشین قورولماسی ایله اولا بیله جک دیر " . 
مارشالین بو چیخیشی بیر طرح اولاراق آمئریکا کونگئره سینه گئدیر و 1948ده " آوروپانی یئنیدن جانلادیرماق " آدینا تصویب اولونور و ها بئله آوروپادا اینگیلیز و فارانسا آراسیندا دانکئرئک آنلاشماسی یازیلیر. بو آنلاشما بو ایکی اؤلکه نی , آلمانین ایحتیمالی یوروشلرینین قاباغیندا بیرلشدیریر . 
آما 
1948 : 
" سویوق ساواشین ان اوزه چیرپان ایلی "! 
آلمان --- 
ژوئنین آلتی سیندا ایستالین یئر یول¬لارین باتی بئرلینه دوغرو بیر ایله یاخین کؤر ائدیر . آنجاق تیرومن هاوا یول لارین آچا بیلدیگی زامان 1949¬نجو ایلین مئی آیی فئدرال آلمانین یارانیب ایشه باشلاماغین بیلدیریر . و بونا جاواب اولاراق اوکتوبر آیین 7 سینده دئموکراتیک آلمان جومهورییتین ایشه باشلاماغی شوروی طرفیندن ده اعلام ائدیلیر. 
بو ایل چئک ایسلوواکی ده کومونیست لر دئولتی اللرینه کئچیردیب , اؤز کابینه لرینده مارشال طرحی نین , طرفداری اولان وزیری اؤلدورورلر. 
مارس آیی اینگیلیز, فارانسا , بئلژیک , هولند و لوکزامبورگ آراسیندا بوروکسئل شهرینده آنلاشما ( پئیمان نامه ) کئچیریلیر . 
دئکابر آیی نین اونوجو گونو دونیالیق اینسان حاقلارینین آنلاشماسی کئچیریلیر. میللت لرین آراسیندا یئنی واینسان مئحورلی بیر تعریف¬لر اورتایا گلیر.بوآنلاشمادا آمئریکا دئولتی و ها بئله اونا یاخین دئولت لرین اؤزل ایزی گؤرونرکن , اولاردان یاخشی بیر گؤرونتولرده گؤسته¬ریر. 
ائله بو ایل کومونیزمین قاباغینی آلماغا دوغرو آمئریکا , کانادا و بوروکسئل ده آنلاشان دئولت لر آراسیندا " ناتو آدلی " بیر قوروم باش وئریر . بو قورومون اونونجو بندی آورروپادان باشقا اؤلکه لری اؤزونه قاتماغی هدف له ییر " . بو قورومون ایشه باشلادیغی زامان دا مارشالین طرحی ده ایجرایا قویولور . تیرومن بو طرحی ناتو قوروموایله بیرلیکده بیر سیککه نین ایکی اوزو آدلاندیریر . 
بو اوزدن 1949 دا ایتالیا, دانمارک , ایسلند , نوروئژ و پورتغال کیمی اولکه لرده ناتویا قاتیلیرلار .
ناتو 12 اؤلکه نین نیظامی و ایقتیصادی گوجو ایله بیر یئردن چیخیشا باشلاییر . و مارشال طرحی تورکیه و یونانین ناتویا قاتیلدیغی زامانا دک سوروب و نهایتده 1952 ده بو ایکی دئولتین ناتویا قاتیلماق¬لاری بیلدیریلیر . 
1955ده فئدرال آلمان ناتونین یئنی اویه سی اولاراق اوزه چیخیر . 
شوروی ناتونین گوجولنمه سینه قارشی ورشو آنلاشماسینی یارادیر. بو آنلاشما شوروی , بولغاریستان , چئک ایسلوواکی , مجاریستان , لهیستان , رومانی و دئموکراتیک آلمان جومهورییتی آراسیندا ایشه باشلاییر. ورشو آنلاشماسی نیسبی اولاراق ناتو آنلاشماسی ایله عئین گؤرونور. 
سویق ساواش آغیر بیر دوروما کئچیر و کیچیک ساواشلار و گارد توتمالار یولا دوشور ؛
کی او جومله دن :
وییئتنام ساواشی ( 1959- 1979 ) دک 
بئرلین دووارینین یارانماسی ( 1961 )
کوبادا موشک سامانه سینین آمئریکا علئیهینه یئرلشدیریلمه¬سی ( 1962 ده ) . 
و آوروپا اؤلکه لرینده آمئریکا طرفیندن هسته ای موشک لرین یئرلشمه¬سینی 
آد آپارماق اولار . 
بو آرادا شوروینین لیدئرلیک دییشیک¬لیگی دونیادا گئدن کومونیزمه چئشیدلی ائتگی لر بوراخیر . ایستالین اؤلمهمیشدن , هر نه ایستالین مئحورلی قاباغا آپاریلیر و او اوزدن¬ ده یوگوسلاوی کیمی بیر گوجلو اؤلکه ایستالینین اوتوریته سینی هئچ زامان قبول ائده بیلمه ییر . نییه کی , مارشال تیتو کومونیست بیر پارتیزان اولاراق یوگوسلاوی ده ساواش ائدیب , اؤزو گوجو الینه آلیر حال بو کی چوخلو اؤلکه لرین لیدئر¬لری قیزیزل اوردوسو طرفیندن منصوب اولوردولار . آما بو کی یوگوسلاوی کاپیتالیزمین قاباغیندا یارانان بیر گوجلو دئولت کیمی چیخیش ائده بیله جک ؛ ایستالینی هله لیک مجبوردا اولسا راضی ساخلاییر .
هر حالدا 1953 ده دونیا , ایستالینین اؤلموسینی گؤره بیلیر . و دالیسیجا نیکیتا خیروشچئف قودرته چاتیر . نیکیتا 1956 دا ایستالینیزمی پوزماق ( استالینیسم زدایی ) دئیه بیر شئی¬دن سؤز آچیر . و بونا گؤره 1960 دا ایستالینیزم مئحورلی اولان آلبانی شوروی دن آرا آچیر . و 1968 ده الئکساندئر دوبچئک چئک ایسلوواکی ده کمونیزمی رئفورم لاشدیرماغا باشلاییر و بو اوزدن ورشو آنلاشماسینین باشقا اویه¬لری بو اؤلکه یه یوروش آپاریرلار . بو یوروش ورشو آنلاشماسینی سیندیریر و بو ایش ورشودا اویه اولان اؤلکه لرده جیددی موخالیفت لر قازانیر . آمئریکا کیمی دئولت لرده بو یوروشو " ب.م.ت." نین امنییت شوراسینا آپاریب و بو یوروشون علئیهینه قطعنامه صادیر ائدیرلر. آمئریکا دئولتینین سفیری , شوروینین بو ایشینی قابیلین , هابیله ائله دیگی قارداشلیغی کیمی تووصیف ائدیر . 
کومونیزم آوروپادا ایکی دسته وها بئله یوگوسلاوی کیمی اؤزگور سییاستی آرتیراندا اوچ دسته یه بؤلونور. بو بؤلونمه لر شوروی نی گونو گوندن ضعیف لشدیرمه یه آپاریر . بو آرادا ناتونین سس سیز و خیمیر خیمیر گوجلنمه سی داوام ائدیر و 1982 ده ایسپانیا دئولتی ده ناتودا اولماغا راضی لاشیر. 
1985ده دورمو کیریتیکال اولان شوروی گورباچوفون قودرته چاتماغین گؤرور . شوروی مئحورییتین¬ده ضعیف له شمیش کومونیزم یئنی بیر ایصلاحات طلب ائدیر . گورباچوف بو ایصلاحاتی ( گیلاسنوست – پوروستوریکا و اسکورین ) آدیندا اورتایا چیخاردیر . کئچمیشده کی ایقتیصادی تعریف لر پوزولور – افغانیستاندا 9 ایل لیک آچیلان ساواش گئری قایتاریلیر و خیصوصی مالیکییته رسمییت باغیشلانیلیر و نهایتده گورباچوف اعلام ائدیر بئرژینئفین تئوری لریندن داها یارارلانمایاجاق . بو کومونیزم دونیاسینی بؤیوک بیر شوکا آپاریر . گورباچوفون گیلاسنوست ایصلاحاتی ایللر بویو تاپدالانان میللت لرینین اؤزگورلوک هوه سین گوجله ندیریر . 
بو آرادا آوروپادا آخان کومونیزم باشقا بیر شوک لادا اوزله شیر . تیتو یوگوسلاوینین لیدئری دونیاسین دییشیر . ایچ دارتیشمالار باشلاییر و میللت لرین اؤزگورلوک هوه سی بوردا دا گوجلنمه یه باشلاییر . 
اؤنجه شوروی ده نئچه میللتین ایستیقلالی الده ائدیلیر . و دالیسیجا کورووات لار و ایسلاولار دا یوگوسلاویدن آیریلا بیلیرلر . بوسنی آیریلماغا آددیم آتان زامان دین آدینادا بیر ساواشی اؤنون ده گؤرور و بو اؤلکه¬ده یاشییان موسلمان لارین علئیهینه بیر سوی قیریم یولا دوشور . بو سوی قیریم ایکینجی دونیا ساواشین دان بو اله آوروپانین ان بؤیوک اینسانی فاجیعه سی آدلاندیریلیب . و نهایتده آوروپا ایتتیحادییه سی هئرزگووین دئولتینی مجبور اولاراق رسمییته تانییر . بیر طرفدن ده کوزوودا باشقا بیر اینسانی فاجیعه سی اوز وئره رک آمئریکا دئولتینین نیظامی گیریشی ایله بو فاجیعه نین داوام تاپماسینا سون قویولور . و یارالی کؤزووو ایستیقلالین اورتایا قویوراق , مونتینئگرودا صئرب لردن آیریلماغینا اوز گتیریر . 
ائیه بو بؤلونمه لرین آراسیندا ورشو آنلاشماسیندان یارالی اولان چئک ایسلوواکی ده بؤلونمیه قرارا گلیر . الئکساندر دوبچئکین 1968 ده کی گؤتوردیگی ایصلاحات دان فئدرال ایصلاحاتی او قیراغا قویولاندان سورادا داوام تاپیر . 1969داچئک و ایسلوواکی ایکی جومهوریت اولاراق ایکی محلی دئولت لری اساس دا ایشه باشلاییرلار و بو آرادا میللی مجمع یئرینه فئدرال مجمع ایکی پارلئمان بئیسینده ایشه باشلاییر . و بو اوزدنجمعیت باخیمیندان چوخونلوقدا اولان چئک جومهورییتی 1993ده اؤز ایستیقلالینی اعلام ائدیر . 
آوروپادا کومونیزم بیرلیگی سونا چاتیر و ناتو 1997 ده چئک – مجاریستان و لهیستان دئولت لرینی ناتویا قاریشماق اؤنری وئریر و 1999 دا بو اؤلکه لر ناتویا قاتیلیرلار . 
2002 ده ایستونی , لیتونی , ایسلووئنی , بولغاریستان , ایسلوواکی و رومانی ناتودا اویه اولماغا چاغیریلیرلار . و 2005 ین ایستانبول اوتورومون دا بو 7 اؤلکه ناتو آنلاشماسینا قرار وئریرلر . 
بو آرادادا آلبانی و کوروواسی اؤزلری ناتودا اولماغا آددیم آتیرلار . 
بو هوه س اوکراین و گورجوستانادا چاتارکن اورتادا گوجلو چیخیش ائدن روسیه نی قارشیسیندا گؤرور . 
MAP 
آوروپا اؤلکه لرینین ناتویا قاتیلماق لاری ( م.ا.پ.) ( MAP ) اساسیندا تعریف له نیر . ( م.ا.پ ) , ناتویا قاتیلماغا یول وئریلیشی دیر . بو گون ناتو هفته ده بیرگون اوتورور و بو اوتوروم " دائمی شوراسی " آدی ایله دونیانین بوتون مسئله لرینی آراشدیریر . 
نظره گلن آمئریکا ایراده سی کومونیزم ایمپیراتورلوغونا سون قویماق اوچون سئنتئر اولاراق سئچدیگی یئر آوروپا و یارارلاندیغی سیلاحلار ناتو و مارشال طرحی اولوب دیر. ناتودا گلن ( MAP) , ائتنیک و تورپاق مسئله لرینه نئت آچیق لاما وئریر و اؤزونه سئچدیگی اؤلکه لرین اولدوغو پرابلئملرینی حل ائتمه یه دوشونور . ناتونین یئنی اویه لری ورشو آنلاشماسیندان و ها بئله بؤلونموش یوگوسلاوی دن سئچیلیب دیر!. 
بو گون شوروی اوتوریته سینین یئرینه و ها بئله ناتونی , نیسبی اولاراق گیزلی و سس سیز سیلاحا چئویرمک دئیه , " آوروپا ایتتیحادییه سی " سسلی جه چیخیش ائدیر و بو ایشین ندنی " آوروپا ایتتیحادییه سینین تمل داشینی , ناتودان گؤتورمک دیر . بو ایتتیحادییه نین 28 اویه سیندن 21-ی ناتودا دا اویه دیرلر .

 

یونس شاملی:

عزیز اکبر بئی نعیمی، نه گؤزل مدرن تاریخین گئچن 70-60 ایلینده گئدن سیاسی حربی دئیشیکلیک لری قلمه چکمیسینز و سویوق ساواش دئورین دئیشیکلیک لری و هابئله تاثیر ائدیجی فاکتلارا بارماق قویموسوز و سونوندا آوروپا بیرلیینین کؤره سئل یئنی سیاسی حربی قوه لرین فورمالاشماسینداکی رولونا ایشاره ائتمیسینیز. قیسسا و فایدالی بیر تاریخی سورجه یازمیسینز. من سیزین بو تاریخی سورجده آنالیز ایله مکممل فورمادا راضی یام و دوشونورم کی دوغروجا ائله کی یازمییسینز حادیث اولوبدور.

 

حتمن بیلیرسیز کی، منیم یازدیغیم فیکیر ده، سیاسی تاریخ دن سؤز گئتمیردی، باخمییاراق کی تاریخ ده حادیث اولان فاکتلاردان نمونه اولاراق ایستفاده اولونور. منیم یازدیغیم فیکیر، فلسفه، اقتصادی جهتدن مدرن لشمک و تاریخی کؤکلره دایانان کولتورون، سیاست ده و سیاسی پروبلئم لره چیخیش یولو تاپماقدا رولونا دیققت یئتیرمکدیر.

2013-11-18




Namn:
Kom ihåg mig?

E-postadress: (publiceras ej)

URL/Bloggadress:

Kommentar:

RSS 2.0