تورک میللتی یا آزربایجان میللتی؛ هانکی سی، نه زامان ایشلنمه لیدیر؟
یونس شاملی
بو یازینین سس فورمادا دا ائشیده بیلرسیز. ائشیتمک اوچون بورا کیلیک ائدین
سون زامانلاردا خالقیمیزین فعالاری آراسیندا بیر موباحیثه مئیدانا چیخیب. باخمییاراق کی، بو موباحیثه نین باشلانقیجی یاخیشی دئیردی، آمما موباحیثه نین اهمیتلی اولماسین دانماق اولماز.
میللت نه دیر؟ نئجه اونو تعریف ائله مک اولور؟ و یا نئجه اونو تعریف ائله مک لازیم دی؟ بو سوآلار جیددی سوآلاردیر. اصولا ایندیه قدرده جیددی سوآل لارایمش. اساس سوآل لارین بیری بودور کی؛ گؤرسن میللت ین تعریفینده بیر قطعی توافق و یا آنلایش واردیر می؟
عمومییت له سوسیولوژیستی علم لر دقیقه علملردن فرق لنیر. سوسیولوژیستی علم لرده نظریه لر بعضن بیر- بیرنین اوستونه دوشور و بعضن ده دوشمور و یا بیر باشقاسی گلیب ایکی و یا نئچه نظریه نین ترکیبیندن بیر یئنی نظریه یارالدیر و او اساسدا موجود یونیورسیته لرده و یا قدرت مرکزلرینده او نظریه لر اویقون الودوقجا ایستفاده اولونور. بیر سیرا دا بو آرادا بین الخالق آنلاشمالار و قانونلار واردی. که حتی بو قانونلاردا یئری گله نده فرقلی فورمالاردا تعریف و یا تفسیر اولونورلار. نمونه اولاراق "میللت لرین اؤز موقدراتینی تعیین ائتمه حاقی" بیر حاق و بیر قانون تانینیر. گئچمیش ده یالنیز خاریجی استعمارا معروض قالان میللت لر بو قانوندان ایستیفاده ائله مه یه ایمکان تاپمیشدیلار. آمما سون زاماندا لاهه ده کی محکمه، ائله بو قانون دان بعضی تفسیرلرینه گؤره کوزوونون، داخلی استعمارا معروض قالماسی اوچون ایستیقلال، ایسته یی نی قبول ائله دی. سونرالاردا، بو یاخینلاردا "یمن جنوبی" آدینا بیر اؤلکه ایستیقلالییته یئتیشدی. بو هر ایکی اؤلکه ده داخیلی استعمارا معروض قالمیشدیرلار، خاریجی استعمارا یوخ. بونلارلا ایستیرم گؤرسته ریم کی حتی یازیلمیش قانونلاردا بعضن فرقلی تفسیرلرله عمله گئچیر.
بیلمه لییک کی، میللت ین تعریفی حاقدا نه عالیم لرین و نه سیاستچی لرین آراسیندا اورتاق دوشونوش یوخدی. بیر پراگماتیسم وار. یعنی بیز همان پراگماتیسمی، یعنی مثبت یؤنلو اولوب- گئچه نی و یا علم آدملارینین فیکیرین و هم تانیمیش بین الخالق حقوق و بین الخالق سیاسی ارگانلارین و یا سیاسی ادبیاتین و باشقا فاکتورلاری نظره آلمالییق، آمما سایدیغیم بو فاکتلارا باخاراق، "میللت" دن بیر معین تعریفی سئچمه لییک. بعضی لری ممکوندی دئیه لر کی نئجه یعنی سئچیمک؟ بلی بو حقیقت دی. "میللتین تعریفی حاقدا" چوخ سایی دا تعریف وار. بیز هانکی تعریفی گؤتورمه لییک؟ هانکی نظریه یه اینانمالییق؟ من البته بوگون یالنیز بو تعریفلردن ایکی چوخ تانینمیش و یئرینه دوشموش تعریفین حاقیندا ایضاح ائتمک ایستییرم، میلت ین فرانسه جا تعریفی و اونون آلمانجا تعریفی. بو ایکی تعریف، او قدر بیر بیریندن فرق له نیرلر کی، حتی بوگون ایران چی لاری و آزربایجان چی لاری ایستر- ایسته مز ایکی فرقلی سیاسی بلوکا بؤلور. هرسیاسی بولوکدا اؤز منافعی اساسیندا بو سئچیم لره ال قویور و اؤز منافعی اساسیندا لازیمی تعریفی سئچیرمیش دیرلر. بو تعریف لر چوخ تانیمیشدیرلار. البته ائله ده دئیر کی سیز هر نئجه ایسته دینیز کیمی بو حاقدا دانیشاسینیز. هر بیر تعریفین آرخاسیندا بیر پراکسیس وار، بیر ایده و تفککوره دایانان عمل وار.
میللتین فرانسه جه تعریفی نین اساسلاری وطن داشلیق حاقینا دایانیر، بو تعریف ده، سیاسی جغرافیا و اورداکی ایقتدار و دئولت اولوشماسی بیر میلتین اولوموندان خبر وئریر. باشقاجا دئسم، "میللت" بیر دئولت و اونون سلطه سی اولان سیاسی جغرافی ایله تعریف اولونور. او سیاسی جغرافیادا کیمین یاشاماسی و هانکی تاریخه باغلی اولماغیندان آسیلی اولمویاراق بیر دولتین حاکمیتی نین قورولماسی ایله بیر میللت اولوشور و یا یارانیر. گینه ده باشقا طور دئسیم؛ "میللت"ین تعریفی معین بیر دئولتین بللی بیر جغرافیادا ایقتداری، وطن داشلاراین برابر حقوق ساغلاماق و مشترک اقتصاد قورماق اساسیندا، تانینیر.
"میللت"ین آلمانجا تعریفینده، گئنیش سایی دا اینسانلارین مشترک تاریخ، دیل و کولتور منشاء لری اولدوقلاری و معین بیر اراضی ده یاشاما قلاری اوچون، میللت تانینیرلار. بو تعریف ده، دئولت بیر میللتی ایضاح ائتمه ده قایناق ساییلمیر، بلکه معین بیر تاریخه صاحیب اولان، معین دیل و کولتور و اونلارین موشترک حیس لری "میللت"ین تانیمیدا اهمیتلی رول اوینایر. بو تانیم عمومیتله قایناقلاردا بئله دیر.
ایندی باخمالییق کی، ایران دا و باشقا اؤلکه لرده، توپلومون هانکی کسیمی، فرانسه جه تعریفی و هانکی بؤلومو آلمانجا تعریف لرین سئچیرلر و نه اوچون؟ بو مسئله یه چوخلی نمونه لرله گتیرمک اولور.
اگر سه، ایرانی نظره آلیرساق، فارس بؤلومو، هم ایران دئولتی و هم ده اونون فارس موخالیفه تی، فرانسه جه تعریفی گؤتوروب و اونا دایانیرلار. اونلارین دوشونوشلری نین اساسیندا ایران دا بیر دئولت وار و بیر میلت وار، ایران دئولتی و ایران میللتی. آمما اونون قارشیسیندا غیرفارس میللت لر و اونلاری تمثیل ائدن سیاسی قوروپلاردا آلمانجا تعریفی گؤتورموشلر و او تعریف اساسیندا هم فیکیرلرین و هم ده سیاستلرین فورمالاشدیرمیش لار. چون کی فرانسه جا تعریف، سؤمورگه چی بیر دئولتین ماهییتین داها یاخشی گیزله دیر. چون کی دئولتین آدی ایله، او اؤلکه ده یاشایان میللت لرین مللی کیملیین راحاتجا ایتیر باتیر ائتمه یه شرایط یارالدیر. بو تعریف ده، غیرفارس خالقلارین میللی کیملییی و میللی حاقلاری جیددی آلینمیز و یا آشاغی ده یرلی بیر مسئله لر سایلیر. بو تعریف حتی فرانسه نین اؤزونده ده مسئله یارالدان بیر تعریف دیر. چون کی اگر سه اسپانیادا باسک لار، آلمانجا تعریف اساسیندا بعضی حاقلاری قازانیب لار، آمما همان باسک لار فرانسه بلؤمونده، او آدین چکدییم میللت تعریفی اسایندا، ایندی قدر هئچ بیر حاقی الده ائده بیلمه یبلر.
ائله ترکیه ده ده بو تعریف ایندیه قدر گئنیش پروبلئم لر یارالتمیشدی. حاکم میلت، تورک میللتیف فرانسه جا تعریفه دایانیر و غیر حاکیم میللت لر ایسه آلمانی تعریف اساسیندا سیاست آپاریرلار. ایندی ترکیه ده دمکراسی نین گلیشمه سی اوچون بو تعریف میللت دن، دئیشمه یه طرف گئدیر.
آمما بو تعریف لر، (فرانسه جه و یا آلمانجا تعریف لر) نئچه میللت لی دئمکرات اؤلکه لرده البته کی آلمان جا تعریف اساسلانیر. سوئیس ده، کانادادا، هندوستاندا، عراق دا و حتی افغانیستاندا ، اسپانیادا گئده گئت و بلژیک ده و هابئله .
بیرده اهمیتلی مسئله لردن بیری ده بودور کی، نئچه میللتلی مملکت لرده میللتین فرانسه جه تعریفین اوستونه دایانماق و یا حتی او تعریفین قوروماغین آرخاسیندا بیر سؤمورگه چی تفککور دایانیر. ایران آ گلدیکده بو فاکت آیدین آشکار گؤزه چارپیر. ایندی ایراندا فارس سیاسی بلوک، "ایران میللتی" دئیه اونو حتی بیر اتنیک معنادا جماعته ایضاح ائدیر. و غیرفارس میللتلرین ائعتراضی نین قارشی سیندا، بوگون، اؤز میللی موقدراتی نی تعیین ائتمک حاقیندان دانیشماق یئرینه، برابر وطن داشلیغی مئیدانا چکیر و بو واسیطه ایله 30 میلیون لوق تورک خالقی نین اؤز مقدراتینی تعیین ائتمک حقی نین قارشیسیندا دورور.
گؤرورسونوز کی بو تعریفله رین رولو ایران دا سؤمورگه چیلیک سیاسیتی نی نئجه یئرینه سالیر و یا بو تعریفله ره دایانماق نئجه غیرفارس خالقلارا و اللخصوص تورک خالقینا گونئی آزربایجاندا اینانیلماز ضررلر و ضربه لر ورور.
بوراجان بو ایکی تعریفی نظردن گئچیردیک، آمما بو ساحه ده بعضی باشقا مقام لارادا توخونماق لازیمدی
بیر باشقا سوآل بودور کی؛ میللت نه دیر و دئولت- میللت نه دئمکدیر؟ و یا باشقا دئیشله، میللت ایله دولت- میللتین فرقی نه دیر؟
من آزربایجان مئدیاسیندا بو حاقدا گئدن موباحیثه لری ایزله میشم. قاراشمیش بیر وضعیت واردیر و عمومیتله "میللت" ایله "دولت-میللت" قاورام لاریندا چوخ دئیشیک و قارماقاریشیق فیکیرلر واردیر. بو مسائلین حاقیندا دانیشماق و آیدینلیق گتیرمک لازیمدیر.
میللتین، آلمان جا تعریفین یوخاری دا دئدیم. بو میللته اتنیک و یا خالق دا دئمک اولور. بو تعریفلر اساسیندا؛
بیر اتنیک باخیمندان میللت وار، تورک، فارس، عرب، کورد، فرانسیسز، بلوچ ... کیمی.
بیر ده دئولت - میللت وار. بو دئولت- میللتی، فارسجا "دئولت ملی" ده ترجمه ائدیللر. دئولت- میللت دئینده، بیر دئولتین معین سیاسی جغرافیایا سیطره سی اولان اؤلکه نظر آلینیر. ایران دئولتی، آذربایجان دئولتی، ترکیه دئولتی، کانادا دئولتی، عراق دئولتی، سوئیس دئولتی و هابلئه. دیققت ائدین بونلارین آدی دئولت- میللت دیر. بو دئولت- میللت ین مختصرلش مه سی، بین الخالق سیاسی ادبیات دا "nation" یا "میللت" ده دئیرلر و بین الخالق سیاسی ادبیات دا میللت سؤزو ایکی ساحه ایشلنیر، بیری اتنیک میللت لردیر ، بیرده دئولت- میللترلر.
بونلاری بیر بیرنه قاریشدیرماق اولماز. بونلار ایکی باشقا فنومن لردیر. بیر شئی دئیر، ایکی جینسی واردیر. ایندی سیزه "میللت" سؤزونون نئجه ایکی ساحه ده ایشله دیلیشینه نمونه لر گتیریم.
دئولت- میللت له ره ، Nation state، بیر میللتلی دئولت، فرانسه کیمی دئولتره دئیرلر، multi nation state، نئچه میللتی دئولت لر، سوئیس، کانادا و یا هندوستان کیمی دئولت- میللت لره دئیرلر.
اما اتنیک میللت سؤزو ده (تورک، فارس، عرب و سایره میللتره ده) بین الخالق سیاسی ادبیاتدا ایشله نیلن بیر قاورام دیر. نمونه اولاراق State less nation سؤزو، دئولت سیز میللت لر و یا National liberation movement، میللی آزادلیق حرکاتی، و یا Nationall mainorety، میللی آزینلیق، Nationall language، میللی دیل، بو سؤزلر سوئد سیاسی ادبیاتیندا دا ایشلنیر، حتی National dress، میلی پالتار سؤزلری ده ایشلنیر.
گؤردویونوز کیمی "میللت" سؤزو ایکی معنادا دا، اتنیک میللت و هم ده دئولت- میلت معناسیندا ایشلنی لیر.
ایندی مسئله نی قئتاراخ گونئی آزربایجانا. بو اساسدا گونئی آزربایجان دا دئولت- میللت معناسیندا "گونئی آزربایجان میللتی" قاورامین ایشلتمک اولماز. آمما قوزئی آزربایجان دا اولور. نه اوچون؟ بونون اوچون کی اوردا دئولت- میللت قورولموشدور و آزربایجان جمهوریتی بیر وارلیق دیر. بو نا گؤره بین الخالق سیاسی ادبیات دار "Azerbaijani nation" سؤزو ایشله نیلیر. بوندان قاباخ دئدیم کی، بو "آزربایجان میللتی" سؤزو، دئولت- میللتین خلاصه اولونموش فورماسی دی. دئولت- میللت له ره خلاصه جا سیاسی ادبیات دا "Nation" یا "میللت" ده دئیلیر، حقیقت ینده بو "یایقین بیر یالنیش لیق" دیر، فارسجا دا "غلط مصطلح" دئیرلر. آیری دئیشله بئله دئمک اولور کی، بو دئولت معناسیندا ایشله دیلن "میللت" سوزونون ایچ اوزو دئولت- میللت دیر.
ایندی بیر آز اتنیک میللت ایله دئولت- میللت دئیلن "میللت" ین، فرقلریندن دانیشدیق، ایندی او ایکی قاورامین بیر آزدا ایچ اوزره فرقلرینن دئیم.
میللت یا همان اتنیک میللت، میللی کیملییی داشییان بیر معنادی، آمما دئولت – میللت معنادا ایشله دیلن "میللت" لزوما ائله دئیر. یعنی بیر میللتین (اتنیک میلتین) ایچینده یالنیز بیر اتنیک وار و اولا بیلر و او میللت یالنیز بیر میللی کیملیک داشییر، مثلا ترک میللتی یالنیز تورک میللی کیملیکی یا بلوچ میللتی، بلوچ میللی کیملیی و یا عرب میللتی عرب میللی کیملیی داشییرلار. آمما دئولت- میللت، معنادا ایشله دیلن "میللت" لر لزوما بیر میللی کیملیک داشیمیرلار و یا بیر نئچه میللتلی اؤلکه ده، یالنیشجا، یالنیز بیر میللی کیملییی داشییرلار.
دولت- میللت لرین جغرافیایا باغلی آدلاری اولار، مثلا ایران میللتی، ترکیه میللتی، کانادا میللتی، سوئیس میللتی و حتی آزربایجان میللتی (قصدیم قوزئی آزربایجان دی)، بو میللت آدلانان دئولت- میللت لر عموما یالنیز بیر اتنیک هویت داشیمیرلار، بلکه عمومیتله نئچه میللی اتنیک هویت لری داشیرلار، ایران میللتی، دئیب، یالنیز فارس کیملیین تمثیل ائدیرسه لرده، آمما او جغرافیادا تورک میللتی، کرد میللتی، بلوچ، عرب و باشقا میللتلرده یاشاییرلار. ترکیه دئینده تورک، کورد و باشقالاری دا واردیلار، کانادا دئینده انگلیس لی لر، فرانسیزلار، اسپانیول لار و باشقالاری واردیلار.
ایندی کی میللتین ایکی فرقی لی، فرانسه جا و آلمانجا تعریف لرین دن دانیشدیق و اتنیک میللت ایله، دئولت- میللت لرین فرقین، قیسسادا اولورسا بیلدیک، باخاق گؤرک، گونئی آزربایجانیمیزدا بو قاوراملارین هانکی سین ایشله تمک دوزگون اولور.
گونئی آزربایجان دا هله دولت و یا دئولت- میللت قورولماییب دی. بونا گؤره "گونئی آزربایجان میللتی" قاورامین گونئی آزربایجان دا ایشلتمک، سایدیغیم سببله ره گؤره دوزگون دئیر. چون کی؛
گونئی آزربایجان دا دئولت- میللت قورلوماییب کی، بین الخالق اورقانلار سیاسی ادبیات دا "گونئی آذربایجان میللتی" سؤزو ایشلتسین لر. بونا گؤره بو یالنیز آزربایجان جمهوریتنده دیر کی بو قاورامدان ایستفاده ائده بیلرلر. گونئی ده یوخ. باشقا دئیشله گونئی ده دئولت قورولاندان سونرا، "گونئی آزربایجان میللتین" ایشله تمک اولور. بیرده دئمه لییم کیف گونئی ده دئولت قورولاندان سونرا، او دئولت "آزربایجان میللتی" قاورامیندان ایستیفاده ائلییه بیلمز. چون کی شمالداکی جمهورتین آدی "آذربایجان دئولتی"دیر و بین الخالق سیاسی ادبیات دا و بین الخالق ارگانلاردا او جمهوریته "آزربایجانی میللتی" دئیرلر. بوناگؤره گونئی ده برپا اولان دئولتین آدی "گونئی آزربایجان دئولتی" و یا گونئی آزربایجان میللتی اولمالی دیر. بو سببه گؤره بیزیم دئولت- میللتین آدی بین الخالق ارگانلاردا "گونئی آزربایجان میللتی" اولاجاقدیر. نئجه کی "سودان" و "سودان جنوبی" آدینا بوگون ایکی دئولت- میللت وار و ایکی آدلا آدلانیرلار.
بوگون گونئی آزربایجان آکتیویستلرینین آراسیندا، "آزربایجان میللتی" سؤزون ایشله دن چوخ دی. بو ایشله دیشین سببلریندن دانیشماق اولور. آمما بیزیم موضوموزلا بوگون علاقه سی یوخدی. بیر طرفدن ده "گونئی آزربایجان میللتی" یوخ، بلکه "آزربایجان میللتی" سؤزو بعضی آزربایجانلی آیدینلاری طرفیندن ایشله مه سی، او قاورامین دوزگون اولماسین گؤسترمیر.
بیرده سیاسی جغرافیایا منسوب اولان آد، یعنی گونئی آزربایجان، یا بلوچیستان یا عربیستان، بیر میللی وطن آدی و یا بیر دئولت آدی اولمالی دیر، بیر (اتنیک) میللت آدی اولابیلمیز. بیر جغرافیادا و یا بیر دولت- میللتین جغرافیاسیندا بیر و یا عمومیتله نئچه اتنیک میللت یاشییار. گونئی آزربایجان دا ائله دی. گونئی آزربایجان دا آزینلیق و یا چوخونلوغا باخمیاراق، باشقا میللت لرده واردیلار، او جمله دن فارسلار و کوردلر و گیلک لر و باشقالاری.
ایندی گونئی آزربایجانین سیاسی فعالاری، میللت تعریفین سئچمه ده، ایکی یول آیریمیندا دورورلار؛
بیرنجی یول بودور کی گونئی آزربایجان دولت و یا دولت- میللتی برپا اولماسینا تک "گونئی آزربایجان میللتی" سؤزو ایشله دیلمه سین. آمما بو دئولت برپا اولاندان سونرا "گونئی آزربایجان میللتی" سؤزون ایشلنمه سی لازیم دیر. چون گونئی آزربایجان دئولتی و یا دئولت- میللتی تامام اینسانلاری، اونلارین اتنیک باغلیلیغینا باخمییاراق، بیر وطنداش کیمی گؤرمه لی دیر.
ایکینجی یولو بودور کی، بوگون دن "گونئی آزربایجان میللتی" سؤزون، "تورک میللتی" سؤزونون یئرینه ایشله دیلسین.
منجه بیرینجی یولو گؤتورسک، یعنی، گونئی آزربایجاندا دئولت قورولمادان، "گونئی آزربایجان میللتی"سؤزون ایشلتمه یک. چون کی "گونئی آزربایجان میللتی" سؤزو، بیر دئولتی تمثیل ائلیین بیر قاورام دی، بو توپراقلاردا دئولت قورولاندان سونرا بو قاورام ایشله دیلمه لی دیر و هر گونئی آزربایجان وطن داشی، اتنیک کیملیینه باخمییاراق، اؤزون گونئی آزربایجان میللتی یا دئولت- میللتیندن حئساب ائتملی دیر..
آمما اونلار کی ایکینجی یولو سئچیرلر، یعنی گونئی آزربایجاندا دئولت یارانمادان، "گونئی آزربایجان میللتی" یا آزربایجان میللتی سؤزلرین ایشله دیرلر، منجه یالنیشلیغا یول وئریرلر. دولت- میللت سؤزون و هابئله "گونئی آزربایجان میللتی" یا "گونئی آزربایجان دئولتی" بیر حقوقی قاورام دیر و آزربایجاندا یاشایان هر اینسانی و هر اتنیک میللتی قاپسایان بیر قاورام دیر. بو حقوقی قاورام، گئرچکلشمه دن، و بیر دولت قورولوشی الده ائدیلمه دن، کمیسه نین حقوقی باخیمدان باشقا میللتلری تمثیل ائله مک حاقینا مالیک دئیر. یالنیز دئولتین، حقوقی پروسسلردن گئچدن سونرا، آزربایجاندا یاشایان اینسالاری "دئولت- میللت" اساسیندا، بیر میللت کیمی تمثیل ائده بیلر. بونا گؤره "میللت" سؤزون "دولت- میللت" معناسیندا ایشله دنلر، حقوقی جهتدن ده یالنیشلیغا یول وئریرلر.
بو یالنیشلیغین باشقا یؤنو ده بودور کی، بیزیم میللتین، میللی کیملییی نین آدین، یا میللی هویتی نین آدین که "تورک"دی، اونون یئرینه آزربایجانلی سؤزون قویور. "تورک" بیزیم اتنیک میللی کیلمییمیزین آدی دیر. نه اوچون و نه مقصده بو کیملیین آدی دئیشمک ایستیرلر؟
آزربایجان بیر جغرافی آدی دیر، آزربایجان تورک خالقی نین میللی وطنی نین آدی دی، میللی کیملیینین آدی یوخ. بو معنادا آزربایجان میللتی سؤزون، تورک میللتی نین یئرینه ایشله دیلیرسه بیزیم خالقین کیملیینی ایتیریب باتیرماق معناسینا گلیر.
آزربایجان و یا گونئی آزربایجاندا یالنیز تورک میللتی یا تورک اتنیکی یاشامیر، بلکه باشقا خالقلاردا یاشاییرلار. تورک لره آزربایجانلی آد قویورساخ، غیرتورک خلق لارین آدلاری نه اولمالی دیر؟ اونلاری غیر آزربایجانلی می سایمالییق؟ چون اگر آزربایجانلی تورکو ایله ائشیت سایلیرسا، غیرتورکلر آزربایجاندا، آزربایجانلی سایلانمازلار. چونکی یوخاریدا دئدییمیز کیمی، تورکلر آزربایجانلی ایله بیر معنادا ایشله نیلیر.
باشقا طرفدن ده بو قاوراما باخارساق معناسی گینه ده دئیشیک اولور. اگر تامام آزربایجاندا یاشایان اینسانلارا آزربایجانلی دئملییک، اوندا تورک میللی کیملییی هاردا قالیر؟ یعنی بو حالدا دا تورک میللی کیملییی ایتیر باتیر.
بوگون خالقمیزدا و سیاسی فعالاریمیزدا موباریزه انگیزه سی یارالدان اونون میللی کیملییی و او کیملیین تحقیر اولونماسی و حتی اونون میللی کیملیین محو ائدیلمه یه ساری آپارماسی دیر. بو میللی کیملییی اوندان آلماق و اونون یئرینه بیر باشقا سؤزو یئرلشدیرمک، هم میللی فعالاریمیزی چاشدیریر، هم ده او فعالارین موتیو وئریجی فاکتی اونلاردان آلیر.
بیزیم خالقین میللی کیملیی نین آدی "تورک" دور، نئجه کی عربین کی عرب، بلوچون کی بلوچ دی، اونلارین میللی کیملیک لرینین آدی عربستانلی و یا بلوچیستانلی، دئیر که بیزیم کی ده آزربایجانلی اولابیلسین.
البته کی بیزه آزربایجانلی دا دئمک اولور. نئجه که بلوچیستان دان گلنه بلوچیستانلی و یا عربیستان دان گلن اینسانادا عربیستانلی دئمک اولور. آمما بو دئیش اتنیک معنا داشیمیر. جغرافی منسوبیتی گؤرسه دیر. چون بیر غیر بلوچ دا بلوچستانلی و یا بیر غیرعرب ده عربستانلی و بیر غیر تورک ده آزربایجانلی سایلابیلر.
سونرا دا، من "آذری" سؤزونو ایشله تمک دن اجتناب ائله دییمیزی آرزولاییرام. نه اوچون؟ چون کی بو آذری سؤزو بوگون فارس فرهنگینده تورکلرین فارس کؤکنلی اولماسینا دایانیر. ایران دئولتی بو سؤزو ائله اونا گؤره ایشله دیر. آذری سؤزون ایشله تمک بیزیم خالقیمیزا چوخ یالنیش سیقنالار گؤنده ریر. ایندی بورادا و یا اورادا آذری سؤزو ایشله دنلر ایله ساواشا چیخاق لازیم دئیر. آمما اساسی بیر خط اولاراق بیزیم حرکاتین ایچینده آذری سؤزوندن اوزاق گزمه لییک و اونو اؤز شیفاهی و کتبی ادبیاتیمیزدان کؤکوندن آتمالییق.
میللی دیلیمیزین آدی، جیددی بیر سورون دی! واز گئچیلمز بیر مسئله دیر. بیزیم دیلین آدی هم اؤزوموزه هم ده اؤزگه له ره بللی دیر. ایران دئولتی نین تبلیغاتیندان تاثیر آلمامالییق و یا حتی قوزئی آزربایجاندا یالنیش قاوراملارین ایشله دیلمه سی، بیزی اؤز یولوموزدان چاشدیرمامالی دیر. قوزئی آزربایجاندا محمد امین رسولزاده و یا ائلچی بئی بیزیم میللی دیلیمیزین آدین نه قئید ائتمیشدیلر؟ هئچ اونلار اولماسین، بیزیم خالقیمیز اؤز میللی دیلینین آدین نه دئیر؟
مسئله بو دئیر کی بورد- اوردا بیزیم میللی دیلیمیزین آدین آذری دئیرلر و یا قوزئی ده آذربایجانجا سسلندیریرلر. بونلارین سببلری بللی دیر. مسئله نین اساس جهتی بودور کی، صاباح دئولت قوروجولوغوندا میللی دیلیمیزین آدین قانوندا نئجه درج ائده جه ییک؟ بوگونکو مسئله بودور. دیلیمیزه اوچ و یا دورد آد کی قویا بیلمه ریک. بونا گؤره بوگوندن دئولتیمز قورولانا قدر میللی کیملییمیزین آدی، میللی دیلیمیزین آدی و یا میللی وطنیمیزین آدی حاقیندا آیدین دانیشمالییق. منیم فیکیریمجه، میللی کیملییمیزن آدی "تورک"، میللی دیلیمیزین آدی "تورکجه" دیر. ایندی بو دیلی آنادولی لهجه سیندن آیرماق ایسته ییرلرسه، "آزربایجان تورکجه سی" ده دئیلیرسه مسئله دئیر. میللی وطنیمیزن آدی دا "گونئی آزربایجان" دی. بو اوچ ان اؤنم داشییان مسئله لردیر.
سؤزلریمین سونوندا دکتر بئی اصغرزاده ایله فرقلی اولان بعضی فیکیرلریمی بیر نئچه جمله ده تقدیم ائتمک ایستیرم.
منیم فیکیریم اصغرزاده بئ له بیر نئچه یئردی جیدید جه فرقلنیر. بیرینجی سی اوردادیر کی؛ دکتر اصغرزاده اول ایضاح ائتدییم میللت ین فرانسه جه تعریفینه اساسلانیر و من اونون آلمانی تعریفینه دایانیرام.
علیرضا اصغرزاده دونیا آنا دیلی موناسیبتی ایله کانادادا دانیشدیغیندا بئله سویله یرلر: "بیر اتنیک هویت وار، بیر میللی هویت!، تورک، کورد، فارس اتنیک هویت دی، فرانسه انقلابیندان سونرا میلتین اساسی جغرافی دی! بونا گؤره بیزیم میللی هویتیمیز اولور آزربایجانلی!!! دی"
گؤدویونوز کیمی، دکتر اصغرزاده فرانسه جه تعریف اساسیندا یعنی دئولت- میللت اساسیندا میللتی تعریفله ییر و ائله او تعریفین اساسیندا دا دئیرلر کی "میللی هویتیمیز اولور آزربایجانلی". بورادا بللی دئیر کی دوکتور "میللی ائتنیک" کیملییندن دانیشیرلار یا "دولت- میللت" کیملییندن؟ اگر میللی ائتنیک هویت دن دانیشیرلار، اوندا تورک سؤزو هارا گئدیر؟ اگر دئولت- مللیت اساسیندا میللی کیملیک دن سؤزن آپاریرلار، اوندا هله کی گونئی آزربایجاندا دولت و یا میللی دئولت یارانمییب کی بیز "گونئی آزربایجان میللتی" قاورامیندان ایستیفاده ائده ک.
البته دکتر اصغرزاده سؤزلرینده "تورک" قاورامین "اتنیک" اولاراق ایستفاده ائدیرلر. اگر سه تورک اتنیکی بیزیم میللی کیملییمیزین آدی دیر، اوندا "آزربایجان میللتی" سوزو، گونئی آزربایجان دئولتی قورولمادان نئجه ایشله دیله ببیلر؟
دکتور اصغرزاده سؤزله رینین اثباتی اوچون ترکیه دن میثال گتیریللر و بئله دئیرلر:
"
ترکیه نین خطاسی اوردا ایدی که دئدی "تورک میلتی"، اونلار گرک اول دن دئیردیلر "ترکیه میللتی"، اوندا ترکیه میللتی نین ایچینده تنوع وار، فرقلی اتنیک لر وار."
دوکتور اصغرزاده نین بو سؤزله رینه باخاندا، گؤروروک کی ترکیه ده، "ترکیه میللتی" قاورامین ایشلتمه نی تکلیف ائدیرلر. بو او معنادا دی کی ترکیه ده دئولت وار و بو دئولت یالنیز تورکلرین دئولتی یوخ، بلکه او اؤلکه ده یاشایانلارین هامیسی نین دئولتی دیر. بونا گؤره ترکیه ده "تورک" کیملییی، تورک لرین، ائتنیک میللی کیملیین آدی دی و تورکیه میللتی آمما تمام تورکیه ده یاشییان اتنیک لرین و اینسانلارین دئولتی (اولمالی) دیر.
دکتر اصغرزاده نین ترکیه حاقدا تکلیفین گونئی آزربایجانا قایتاراندا، پروبلئم یارانیر. چون کی گونئی آزربایجاندا هله دئولت- میلت قورولمایب کی "گونئی آزربایجان میللتی" قاورامین ایشله دیلسین. گونئی آزربایجاندا هله میللی آزادلیق حرکاتی گئدیر و بوردا هله دئولت- میلت قاوراملارین ایشلتمک زامانی گلمه میشدیر.
سونوج اولاراق دئملییم کی؛ بیزیم میللی کیملییمیزن آدی تورک، میللی دیلمییزن آدی تورکجه، یا آزربایجان تورکجه سی، و میللی وطنیمیزن آدی گونئی آزربایجان دیر. بوگونکو میلی دئمکراتیک حرکات تورک خالقی نا عاید بیر سیاسی حرکت دیر. بو حرکتین ایچینده نه فارس وار، نه ارمنی وار، نه گیلک وار، کورد ده یوخدی. بو حرکات گونئی آزربایجاندا تورک خالقینا عاید میللی آزادلیق حرکاتی دی. آمما گونئی آزربایجان دئولتی، تورک میللتی نین دئولتی اولمامالی دیر، گونئی آزربایجان دئولتی، گونئی آزربایجان جغرافیاسیندا یاشییان اینسانلارین، اتنیک لرین دئولتی اولمالی دیر. آیر دئیش له، میللی دئمکراتیک حرکات تورک میلتینه عاید بیر حرکت دیر، آمما گونئی آزربایجان دئولتی آزربایجاندا تمام اتنیک لرین دئولتی اولمالی دیر. بو دئولت قورولاندان سونرا، "گونئی آزربایجان میللتی" سؤزون ایشلتمک هم لازیم و هم ده گرکلی اولور.
2013-03-03
